Sumdawnna kawng inhawng hman tangkai tâwk loh Zokhawthar LCS
28-Feb-2021, 09:44 PM
India leh Myanmar chuan kum 1994 khan insumdawnna atan
thuthlung an ziak a. Thuthlunna an ziah atanga kum 20 hnu-ah March ni 25, 2015
khan Union Commerce Minister Pi Nirmala Sitharaman-i chuan Zokhawthar Land
Customs Station (LCS) chu “official” takin a hawng a. Chumi awmzia chu
Zokhawtharah hian India leh Myanmar insumdawn tawnna tura tihtur zawng zawng
tih theihna tur, thil thawnchhuah leh lakluhna hmuna hman theih a ni ta e,
tihna a ni. Official taka Union minister meuhvin Zokhawthar LCS a hawn hnu kum
nga lai a liam hnu-ah pawh Zokhawthar LCS chu a ngai reng ala ni.
Kum 1994-a India leh Myanmar-in border trade agreement
a ziah khan he LCS kaltlanga bungraw inhralhtawn theih tur chi bik an thlang
chhuak a. Hun lokal zelah sumdawn theihna item-te hi tihbelh leh thlakthleng a
awm chho ta zel bawk. Chumi behchhan chuan a remchan dan ang angin, Mizoram lam
mi leh Myanmar lam mite’n an phak ang tawk tawkin sumdawnna an kalpui ta mawp
mawp a. A nih dan tur angin la kal lo mahse mi tam takin ei belah an hmang a,
Zokhawthar LCS-a sumdawnna che vel hi dan mumal taka kalpui a nih miau loh
avangin engzatnge sum leh pai che vel tih India sorkar aiawha chhinchhiahtu
Export Import Bank of India – Mumbai meuh pawhin an hre thei lo a ni.
Export Import Bank of India-ho tihchhuah “Working Paper no 77 : Act East, Enhancing
India’s Engagements with Bangladesh anmd Myanmar”-in a tarlanin kum 2010
chhova India leh Myanmar insumdawn tawnna tangka che vel hi US dollar million
15.4 vel chauh a nih laiin 2016-17 ah chuan US dollar billion 88.2 -ah a kai
chho dawrh a. Insumdawnna kawngpui atan tuipui kawng Kolkatta Port, Chennai
Port leh Cochin Port te an hmang ber a. Manipur leh Myanmar ramri-a Moreh LCS
erawh chu a mumal deuh tawh a, India leh Myanmar insumdawn tawnna bungraw che
vel hi zaa 90 vel zet Moreh kaltlang hian a che vel nia sawi a ni.
Myanmar hi buh leh bal, be leh thlai rah, leilung
atanga laichhuah thil hlu a ngah a. An ram inrelbawl dan a zalen riau avangin
an chheh vel ram – China, Thailand, Cambodia, Vietnam adt. hian khawvel
hmundanga an thil thawnchhuah tur kalkawng puiah an hmang nasa a. An sawi dan
chuan Myanmar sumdawnna hi Chinese syndicate hovin an thunun hneh hle a ni awm
e. India ramin a neih loh thil tam tak Asia chhimchhak atanga lakluh ngai a tam
a. Chutiang chiah chuan Asia chhimchhak lamin an mamawh India-in a thawn let ve
ngai thil tam tak a awm bawk. Chumi a nih avang chuan “Look East Policy” alo
chhuak a, tunah chuan “Act East Policy” alo ni ta.
India hmarchhak leh Myanmar ram inri-na hi a thui hle
a. Mizoram, Manipur, Nagaland leh Arunachal Pradesh te nena a inri dan thui
zawng hi km 1643 lai a ni. Hemi ramri dung zui hian hmun remchang lai
Nagaland-a Avangkhu hmunah LCS din leh mek a ni a. Manipur-a Moreh-ah LCS din a
ni tawhin Mizoram-a Zokhawthar-ah LCS din a ni tawh a. EXIM Bank Working
paper-a a lan dan chuan Tiddim atanga km 75 leka hla Zokhawthar hi LCS zinga a
chankhan tha ber pakhat a ni. Amaherawhchu, India tanpuinaa Myanmar lamin Rih
to Tiddim kalkawngpui (highway) sial hna an thawh chak theih loh avangin thil
tih a har em em. Tin, Myanmar lam ram chhunga Haimual LCS pawh mumal taka an
kalpui hleih theih bik loh avangin insumdawn tawnna kawng a timuang hle bawk ni
awm tak a ni.
Chutih lai vek chuan Zokhawthar LCS lam pawh Union
Commerce Minister meuhvin “officially”-a a hawn hnu-ah pawh thil pawimawh
ruhrel (infrstructure) awm ngei ngei tur - Warehouse (kudam lian) awm si, mumal
taka hman loh te; Cold storage lian awm tur awm lote, motor rihzawng bukna
(weigh bridge) siam tawh hman theih lohte, food testing laboratory awm tur awm
lote, Letter of Credit (LoC) tih theihna tur bank awm lo te, internet awm lote,
damdawiin awm lote, post office awm lote leh transhipment platform awm lote ala
awm nual mai. Dan ang taka sumdawnna kalpui tur chuan tihtur ala tam hle tihna
a nih chu. India lam kan la inpeih tawk lova, Myanmar lam pawh an la inpeih bik
lo a ni.
Chuti chung chung chuan sumdawnna chu a kal ve reng
thova. Director General of Foreign Trades (DGFT)-in a phal chin bungrua eng
engemaw chu India lam atangin Myanmar-ah a chho reng a, Myanmar lam atang
pawhin alo kal ve reng bawk a. Chumai bakah China lam atangin Mizoram leh India
ram state hmundanga kal tur bungrua chi hrang hrang khawmual kalkawng (road
transport)-ah alo lut ve reng bawk a. He laia Custom department awmte’n an tih
theih tawk tiin bungrua an kaltlangtir ve zel a ni ber mai. Dik taka
sumdawngte’n mipui mamawh an rawn chhawpluh bek bek lai hian thil buaithlak tak
erawh chu phalloh thil – ruihtheih thil te, rangkachak hlawm lian te leh
ralthuam leh silai tawlh luh phet tum an lo awm ve zel a. International
boundary alo nih avangin venhim hna thawk turin defence lam mi an awm alo ngai
a. Assam Rifles leh Mizoram Police Outpost alo awm a. Tuhnaia chanchin thar kan
lo hriatah chuan Assam Rifles te’n an
tihtur piah lam thleng thleng tiin Zokhawthar mipuite lakah harsatna an siam ta
hial a ni awm e. Thil tha lo tak a ni.
International boundary-a kan awm hi chhawr tangkai kan
tum tur a ni. Hnamdangin sumdawnna kawngpuiah min hmang ang a, keini kan
hawihil der si a nih chuan hnam â tak kan ni tihna a ni. Kan thalaite,
sumdawngte’n he kan ram awmna hmun rengchang lutuk, sum lakluh theihna remchang
lutuk inhawng hi eizawn nan an hmang ngei ngei tur a ni. Singapore khawpui
tereuhte chuan an lawngchawlh hmun an hmang tangkai a, khawvela bungraw kal
kual tur an lo thunun a, sorkarin chhiah alo la a. Entrepreneur-te’n a
chhehvel-ah sumdawnna chi hrang hrang an lokal pui ang deuh hian South East
Asia ram lam atanga India lam mamawh bungraw lokal mek atang hian eizawnna kan
lo dap ngei ngei tur a ni.
Khawchhak ho thil neih, India-in a neih tam tawk loh
thilthlaiin kan import ang a, Vaiho hnenah commission eiin kan hralh ve leh
ang. Chutiang bawkin India thil neih that khawchhak lamin an neih loh
thlithlaiin commission eiin a hralhna tur kan zawng ang a, kan export ve bawk
ang. Lirthei neitute tan eizawnna a awm ang a, bungraw thiar vel turin pa chak
leh sek ve hrim hrimte tan eizawnna alo awm ang. GST leh LoC ilo vel lo enkawl
turin financial experts tam tak kan mamawh ang. Sawisen a ni lo, kan thalaite
tan hna tam tak a inhawng thei dawn a ni. Chutiang tur atan chuan state
sorkar-in fing thiam taka kan border trade hi a thlir ruk reng a ngai hle mai.
A nihna takah chuan Myanmar lam pawh dan dik taka
sumdawng tura an la inpeih hma, keini lam pawh dan dik thlapa sumdawnna kan la
kalpui theih hma pawh hian dan dik chanve pawhin sumdawnna kalpui tur a tam
hle. Mizo sumdawngte sum hmuh hi Mizoram economy siamtu a ni tho tho. Smuggler
an nih ngawt loh chuan kan sumdawng ho thlavang hauh chungin Zokhawthar LCS che
vel hi kan sorkar hian thlir sela, an tih loh tur ti sorkar agency an awm a nih
chuan an tihtur dik tak ti turin hrilh sela. Sorkar-in chhiah a hmuh theihna
turin state danga kal zel tur bungruaah ngat phei chuan GST pektir sela, kan
tlin tawk zelah Mizo sumdawngte chet theih dan tur ngaihtuah a va hun em!!!