Gujarat zin thû
28-Feb-2021, 10:15 PM
Entrepreneurship
tihhmasawn lam leh Mizoram ei leh bara intodelh state kan nih theihna tura phak
ang tawk tawka veitu ka lo nih ve avangin Gujarat-a an tihdante zir tura
Mizoram sorkar-in high level team a dinah member pakhat ni turin min telh ve
hlauh mai a. Planning Minister Pu Lalsawta hovin Planning Board Vice Chairman
Pu H. Liansailova, Minister Pu PC Lalthanliana, Pu Ngunlianchunga, Planning
Secretary Dr. Vanlalramsanga leh official rual-te nen November ni 23-26 khan
Gujarat khawpui Ahmedabad leh a chhehvel thingtlang khaw thenkhat bakah Amul
hmunpui Anand te kan tlawh a. Kan programme a khat a, kan hah viau naa kan ram
tan engemaw ti kawng talin danglamna thlentu a nih ngei ka ring tlat a ni.
Gujarat
leh Mizoram chu tehkhin chi rual a ni lova. Mizoramah mihring nuai 11 zet kan
awm a, Gujarat-ah mihring nuai 620 vel zet an awm a. An engkim mai han zawt
chiang ila kum 60 kal taa bul tan, an pi leh pu atanga bul tan an lo ni deuh
vek a. Keini chu bul tantir, engkim mai hi a bultanna (first generation
initiatives) a ni deuh vek mai. An tihdan leh kalphung tha tha lachhawng ngawt
thei lo mah ila an hnenah zir tur kan va ngah em tih hi ka hmuh ve dan a ni.
Tunlai economist te’n ram thanna atan midangte tihdan zir (learning from
others) pawimawhzia hriaa, rilru inhawng taka kan sorkar hotute hmalakna a
fakawm ka ti hle. UT kan nih hnu-ah pawh kum 30 vel state kan ni leh tawh a.
Kan kuthnathawktu, loneitute an la rethei bet reng a. An tan kalphung mumal kan
la siam mumal thei lova. Kawla ni chhuak chhiara hah taka thawkte aiin
kharchhawng (commission agents) te an hlawk ber a, kan la tifuh thei lo. A
thawk hah ber group an rethei ber a, leirem an rap hlei thei lo. Chu hun thim
chu kan hotute’n hun tha zawka her chhuahtir tumin tan an la ta hi a lawmawm
hle mai. Hetiang deuh hi a tlangpuia ka Gujarat zinin ka hmuh dan a ni e:-
Contract
Farming/Open Farming leh loneitute:
Gujarat-ah
chuan thlai thlan bikah rate hre saa thlai chin (contract farming) mumal takin
an kalpui a. A lei duhtu leh loneitute inzawmkhawm (society/producer) te’n
sorkar hriatpuina-in an thlai thar chhuah tur zawng zawng leisak thu-ah inremna
(contractual agreement) an ziak lawk vek a. Farmer-te hnenah sorkarin an mamawh
leitha leh tui a pe a. Thlai alo thar a, a leitu turin a intiamna rate angin an
thlai thar a leisak em tih sorkarin a enpui a, thlawhhma hmun (farm gate)-ah a
leitu company lamin an lei mai a ni. Sorkarin pawisa faiin tu farmer hnenah mah
tanpuina sum a pe lova, an mamawh thil hneh takin a pe mai thung.
Thlai
an chin chhungin a leitu company leh horticulture emaw Agriculture
department-in an thil chin hrisel leh hrisel loh bakah a hun taka thlai an seng
theih nan hunbi neiin an tlawh reng a. An thlai hralhna pawisa chu a leitu
chuan ni 3 – 7 chhungin an bank account-ah a leitute’n an thunsak leh mai.
Farmer-te chuan khawkheng te, tuilian leh thildang avanga an thar tur zat thar
lova an tawrh theihna tur laka an inven nan thlai lu man venna (Crop Insurance)
scheme mumal takin an nei a. Chu pawh chu sorkar-in a kalpui lova private
insurance company-te’n an kalpui vek mai a ni.
Gujarat-ah
chuan thlaiin rah a chhuah hma (pre-harvest period) ang tlukin rah a chhuah hnu
enkawl (post-harvest management) an ngaipawimawh a. Thlai tharte tangkaa
chantir lai tak chu “post harvest” lai kha a ni tih an hrechiang hle mai. Thlai
thar leitu company chuan an thlai lei chu an mumal takin an sawngbawl a. A lian
leh a te an thliar (sorting) a, an silfai a, tawih hma leh tawih hma lo chu a
dahthatna hmun warehousing leh cold storage-ah an dah a. Chu’ng warehouse leh
cold storage chu Gujarat pumah 600 vel an nei. Chu’ng kudam leh thil
dahthatnate chu sorkar ta ni lovin entrepreneur leh agri-preneur te ta a ni.
Kudam leh cold storage-ah chuan loneitute leh mimal a duh duhin man chawiin an
thlaite an va dah tha mai thin. Kudam leh cold storage din duhte chuan loan an
la a, state sorkarin 30%-in a do let (subsidize) ve mai a ni.
Contract
farming hnuaia lut lo, a leitu nena inbiakrem lawkna neilote tan an thlai
tharte rate awmze nei, mumal leh a hlawma an hralhna hmun tur “Mandi” an siam
a. Mandi-ah chuan thlai leitu ni tura sorkara in-register chauhvin a hlawmin
thlai an lei thei a. Farmer erawh a duh duhin an hralh thei thung. Chutiang
“mandi” chu Ahmedabad district ah ringawt pawh hmun 136 velah an nei. Mipui
nawlpui mamawh thlai (Alu, Purunsen, Dal etc.) te pawh zuarchhawngtu-in a duh
duh zatin a man a bituk mai lova, sorkar-in a siamfel (regulate) vek thin niin
min hruaikualtu Jatinbai Patel, Horticulture Officer chuan a sawi.
Cooperative
Movement leh loneitute:
Gujarat-ah chuan Cooperative movement
leh Agriculture hi a inzawm tlat a. Lakhran theih a ni lo. Tin, Mahatma Gandhi
lo zik chhuahna state a nih vangte pawh a ni ang. Cooperative movement a lian
em em a. Gujarati mi pali zela mi pakhat hi cooperative movement-ah an tel
hial. Loneitute chuan awmze nei takin Cooperative Society an nei a. A
leichhawngtu rual pawhin society mumal an nei vek.
Shivpura Kampa khuaa an Primary
Agriculture Credit Cooperative Society (PACS) kan va tlawh chuan keima mimal
ngaihdan lo neih ve thin min thlaktir dawrh mai. Mizoramah hian “cooperative
society” hi thingtlang khawtin deuh thaw-ah kan nei a. Society hlawhtling tak
tak awm mahse a tam zawk hi an ropui lem lo niin ka hmu. Shivpura Kampa khuaa
an PACS kalpui dan ang hian Mizoram hmun tinah ti ve thei dawn ila “Cooperative
Movement” hi vahvaihpui ka chak hle mai. He khuaa mipui zaa 90 chu society-ah
an inhnamhnawih a. An inpeizawn tlang a. District CoOp Bank atanga a pung tlema
sum an puk chu an inpuk-chhawn-tir a. Leilet mamawh hmanrua, thlai chi leh
leitha thlengin man tlawmin an zuar a. Nitin mamawh eichawp dailuah, chini,
chi, buhfai adt. chu dawr dang aia tlawmin an zuar a. Loan rulh kawnga che tha
lo deuhte chu an infuih tawn a, a tul leh an inpui tawn a. Society member zawng
zawngte tan life insurance leh health insurance an ti vek mai bawk. An society
chu mahni ta ang vekin an en a, an kum khata pawisa virvel chu cheng nuai 700
zet a ni.
Ahmedabad khawpui chhunga an District
Coop. Bank chuan branch 189 an nei a. Loneitute tana loan an pek chhuah
interest rate chu 1% a ni. Loan rul that lam chu 97% a ni. He District bank
hian PACS kaltlang deuh vekin loan an pe chhuak a. An inrelbawlnaah sorkar a
inrawlh miah lo. Sorkar thuneitute’n an duhsak zawngte loan an pek luih tir lo.
An Dy. General Manager chuan “Sorkar kan mamawh lova, kan bank pawisa virkual
atangin hlep kan ngah a, 2015 - 2016 inkarah cheng nuai 1450 profit kan nei,” a
ti hep mai. Mak deuh mai chu he bank hi hlep nei lo (loss making bank) an ni
thin a. Tuna BJP president ni ta Amit Shah hian term khat chhung Chairman hna a
thawk a, hlep siam (profit making bank) ah a siam thei tih chapo takin he bank
hotute hian an sawi.
Thlai thar chhuah hralh lehna kalkawng
mawlhah hian Gujarat kalphung hi a awhawm. Kan sawi tawh angin Agriculture,
Horticulture leh Cooperation lam hi a kalkawp tlat a. Department pakhat
“Agriculture and Cooperation” hnuaiah an awm vek a. Director hranpa theuh an
nei mai. Gujarat state pumah hian Agriculture Produces Marketing Committee
(APMC) hi hmun hrang hrang 217-ah awm
riap mai. APMC hian thlai thar hralh chhuah ringawt an buaipui a. Mandi ringawt
hi 400 vel zet an nei a. Market Yards hi hmun 213 ah an nei. Unjha khuaa an market
yard chu Asia khawmualpuia thlai thar lei leh hralh khuahkhirhna hmun lian ber
(Asia’s biggest regulated vegetable market) niin an sawi. Heng zawng zawng hi
Cooperative movement leh loneitute hamthatna an kal hlawhtlinpui dan a ni e.
Outsourcing
leh Entrepreneur-te:
Gujarat-ah chuan engkim hi sorkar-in
tih a tum lo. An bus terminal a ni emaw cold storage a ni emaw a kalphung tur
sorkarin a ruahmansak a. Entrepreneur rintlak te’n hma an la a, sorkar buaipui
ngai miah lovin felfai takin a kal muah muah mai a ni. Ahmedabad khawpuia an
bus thlen khawmna (bus terminal) hmun pakhat Ranip Bus Terminal kan va tlawh a.
A building lei hnuai lam zawng chu motor tenau park-na atan an hmang a.
Kawngpui an-ah bus station an siam a. Building chhawng chung lamah shopping
mall an dah leh mai a. Mipui an zi nuaih nuaih mai a ni. Chu hmun chu sorkar ta
niawm tak a ni. Mahse, entrepreneur pakhat Ranip-a leh a hote ta a ni.
Chandrala thingtlang khuaa Cold
storage lian zet, MT 80,000 dah theihna hmun kan va kal a. A chheh vel hnaivaia
loneitu leh leikhawmtu company te’n an inhman tawm a. Thlai chi hrang hrang an
tiang vum ther thur a. Han en mai chuan an Horticulture department ta niawm tak
a ni. Chu pawh chu mimal, agripreneur pakhat Kamal Jalan-a ta alo ni a. Cheng
vaibelchhe 7 zet loan a la a, state sorkarin vaibelchhe 2-in an dolet ve a. A
cold storage-a thlai an dah man atan kg khatah Rs. 1.75 zel alo dawng ve mai a.
Jalan-a chuan “Kum 5 chhungin ka loan hi ka rul zo thei ang,” a ti. Loan a lak
dawnin dahkham leh guarantor enge ngai tih chu “He project hi amah leh amah a
indah kham a, ka security chu a ni mai,” a ti. Horticulture Officer Jatinbai
Patel-a chuan “Hetiang cold storage hi Gujarat pumpuiah 600 vel kan nei,” a ti.
Hmanlai atang tawhin Gujarati ho hi
‘born entrepreneur” an tih ang kha an ni ve hrim hrim a. Thilthar leh tihdan
thar an thiam (innovative) a, an tlovin an taima (hard-working) a, sum peipun
leh tihvir vel (investment) an thiam em em nia sawi an ni. Hmun tam tak kan
tlawh lo naa chu chu a tak tak a ni tih kan hmuin ka hria. An cooperative
movement pawh entrepreneurship rilru an pu a. Mimal sumdawnna (individual
entrepreneurship) mai bakah a huho sumpai khawih (social entrepreneurship)
lamah an sanzia alo lang a. An PACS kalphung zawng zawng hi zir tham, keini’n
entrepreneurship development kan tih tan ve bek bek lai hian mel za tam tak min
lo tlansan hman der mai.
Anand
khawpuia Amul hmunpui:
Keima mimal taka ka lo tlawh chak ve
thin em em, Amul dintu Dr. Vargese Kurien-a chanchin pawh ka lo chhiar ve hlei
hlui tawh kan va tlawh chu a nuam ka va ti em!!! Amedabad atanga Anand khua chu
highway zau chi (expressway) a ni a. Kawng han thatzia leh han nawmzia chu sap
ram kawngpui ang tho a ni. He Anand khuaa Amul history hi lehkhabua ziah tham a
ni a, thawhrimna leh teireipeihna rah a ni a, a va hlu em! Kum 1946-a
Bawnghnute litre 250 atanga bul tanin tunah hian an kumkhat sumpai virvel chu
vaibelchhe 4825 alo ni ta. An thilsiam chhuah chuan Tongkolong atanga Hongkong,
Madrid atanga Mamit, Tokyo atanga Hortoki a tuam chhuak vek ta mai.
Kan bible-in “Thawhrimnaah hlawkna a
awm,” alo tih kha he lai hmunah hian a takin an chang a. Bawng vulhtu rethei te
te bawnghnute an lakkhawm te chu butter, ghee, powder, cheese, paneer, cream,
sweets, ice cream, chocolate adt ah an siam a. India ram economy siamtu
pawimawh ber pakhatah alo ding chhuak ta a ni. Ran chaw leh vitamin te an siam
bawk a. Society-te bawng vulh hriselna an endiksak reng a. Bawngvulhtu (farmer)
te hriselna thlengin an vil thei reng. “Make in India” tih ringawt hi anni ho
chuan an duhtawk ve lova, “Make in Rural India” an ti kher tawh nia. TV leh
chanchinbu-a Amul fakna “The taste of India” tih i hmuh apiangin “I have a
dream” ti ngam ngattu Dr. Vargese Kurien-a leh a hnungzuitute thawhrimna leh
hmathlir ilo hrechhuak ve thin dawn nia.
Lalnunmawia
Chuaungo IAS:
Gujarat chuan min lo mikhual tha hle
mai. Mizoram sorkar pawisa cheng khat pawh chawi ngai lovin kan minister-te tan
escort leh Car tha, an hnungzuitute tan AC mini-bus nuam tak, thlenna room
hrang vek, 5-star hotel-ah ngat lunch leh dinner min pe tluanchhuak a. “State
Guest” category min lo pe hial mai. Kan kalna apiangah pangpar leh thilpek min
pe a. An hospitality a va tha tak a ni. Chung zawng zawng phenah chuan Mizo
tlangval, IAS officer viak tha leh smart Lalnunmawia Chuaungo alo awm a.
Gujarat sorkar-a Principal Secretary hial ni pha a ni bawk a, Gujarati officer
te’n an vir vat vat reng mai a ni. Kan kalvelna leh vahvelna zawng zawng lo
ruahmantu pawh amah hi a ni. A chungah kan va lawm em!!
Engtinnge
ni zel ang le?:
Sawi zawh mai chi pawh a ni lo. He
Mizoram State High Level Team zin chungchangah hian tute emaw chuan “engmah a
ni leh chuang lovang,” an ti a. A then chuan “A va tha ve mawle, rah tha a
chhuah ngei ang,” an ti thung a. Thlarau chu a rahah en rawh u, tih ang kha a
ni mai ang chu. Kan ram hi chhanchhuaka tidam tur chuan mi tihdan leh kalphung
tha kan mamawh a, zaa za kan entawn diak diak theilo a nih pawhin kan mizia leh
hnam himna ngaipawimawh chung zelin kan hotute’n an kalpui ve zel ang chu.
Planning Department lamah Minister ti tak tak mi, Planning Board lamah mi
puitling, a Secretariat lamah Secretary viak tha kan nei a. Beisei nei takin i
thlir zel phawt ang u.