Hun khirh tawn laia ruahmanna mumal neih (Crisis Management during critical period) (Covid hripui
28-Feb-2021, 09:42 PM
Management zirna
lamah chuan ruahmanna fel leh awmze nei leh chuta tana inkaihhruaina chungchang
an uar em em a. Harsatna chi hrang hrang lo awm thei atan inruahmanna rahbi
mumal an duang thin. Hun khirh leh harsa alo thlena inkaihhruaina tur (crisis
management) hi zirlai bung pawimawh tak pakhat a ni a. Kan tunlai eibar leh
sumpai intlansiakna khawvelah hi chuan sorkar reng reng hi sumdawng company ang
maia kalpui niin economic policy leh remhriatna (strategy) nei tha tha an ding
chang a. Sorkar kalphung pawh an herrem zung zung mai. Hun khirh leh harsatna
tawn laia inruahmanna (crisis management during critical period) leh China
hovin Covid 19 chungchanga “Situational Crisis Communication Theory” an hman dan
tlem i zirho teh ang.
Situational Crisis Communication Theory:
Observer
Research Foundation chuan China-in Covid-19 an do rem tan ti tih ta nin an sawi
a. An sorkar khalhtu Chinese Communist Party chuan hun khirhkhan leh harsa an
paltlang thiam zia leh khawvel democracy ram dangte aia an ruahmanna chungchuan
zia pholan an chak hle a ni, a ti. Kan hriat angin Hubei province-a hripui a
rawn len tantirh khan China Communist rorel khawl chuan khauh leh nunrawn thlak
ang reng takin mipui a khuahkhirh a. Sorkar phalna la lova hrileng
puangdarh thei zawnga awmte an man a, an
rama social media an thunun a, mipui pawn chhuah an khap a, lirthei leh
thlawhna chevel an titawp a, ram chhung leh khawvel lakah an kharkhip tawp mai
a ni. Anmahni Chinese ho ngei pawhin a tirah an hrethiam lova, khawvel pawhin
an dem luai luai anih kha.
China-in
hunkhirh a tawn laia ruahmanna an kalpui dan hi Observer Research Foundation
chuan an zir chiang a. Management theory lar tak pakhat “Situational Crisis
Communication Theory” hmangin an en a. He harsatna hi “victim crisis” angah
China sorkar chuan a ngai a, hrileng chu a chhan an hriat theih mai loh avangin
a tuartu chu sorkar leh mipui an ni a, an tihtur chu “crisis response strategy”
a ni ta a ni. Chumi awmzia chu pawn lam atanga beihna emaw harsatna alo awmin
buai leh phili miah lovin a tihdan chi hrang hranga theih-pa-ling-kawha beihlet
a ni. Thu chiang lo leh khualthuthang thehdarhtu nia hriat mi 40 vel an man
nghal a, January ni 23 atangin Wuhan khawpui leh Hubei province chu a khairkhip
ta a ni.
Sorkar a chet
tlai hret avanga mipui phunnawina leh hriveite enkawltu leh puangchhuaktu
(whistleblower) Dr. Li Wenliang a thih avanga amah khawngaiha vuipuitu leh
sorkar demna chi hrang hrang khuahkhirhna atan an social media platform lar
‘WeChat’ leh ‘Weibo’ te chu an vil (monitor) ta tlat a. Khawvel ramdang,
anmahni demtute chu chhangletin Beijing chuan khawvel puihna a mamawh lai taka
anmahni lo demtute laka an thinur thu an puang ta dum dum mai a ni. Mipuite
laka thiamchan nan an ramchhungah China chuan hrileng chu USA siam biological
weapon a ni tih an thehdarh chiam a, politiks taka sorkar a hmingchhiatna tur
venhim chu an tum ngar ngar bawk a ni tih an che velah hian a lang reng mai.
Hetih lai vek
hian an harsatna tawh mek hmachhawn turin “diminish crisis management strategy”
an hmang tho bawk a. Wuhan mayor chuan a hna tlin lova inngaiin banna a thehlut
a, (Beijing thuneitute’n an bantir nia sawi a ni), sorkar sipaite leh damdawi
team rualte an duhthalin an che thei ta a. An ram hmundang atangin damdawi lam
thiam an thawnlut zut zut a, hrileng laka invenna thawmhnaw leh hmanraw hrang
hrang Hubei province-ah an thiarlut zut a. Ni 10 chhung lekin damdawiin lian
lutuk an sa a, doctor leh nurse rualte rilru tihphur nan media hrang hrangah
anmahni chawimawina thu leh hla an puang dum dum bawk a. A ni telin hripui kai
an tlem tial tial tih chu ram chhung leh ram pawnah an puang reng bawk. Hripui
an do let leh dan bakah khawvel hmaa China sorkar hmingchhe lutuk tur an thupbo
dan hi an ruahman fel hle a ni, tih Observer Research Foundation chuan an sawi.
Khawvel
mithmuhah China sorkar chungnun zia an pholang chho ta a. Sumpai leh hmanrua,
an damdawi thiam leh thawktu mihring hmangin khawvel ram thenkhat an pui let
leh lai tak hi China theihchungchuanna (supremacy) an tihlanna a ni ta a. China
sorkar chet dan hi management theory lar tak “Situational Crisis Communication
Theory” hmangin a thlirfiah theih ta a ni. He SCC theory hi tun maia phuahchawp
ni lovin hman atanga management zirlaite’n an lo zir tlat tlat thin alo ni
reng.
Indonesia lam ve thung:
Jakarta Post
chanchinbu chuan Indonesia ram Covid-19 in a luhchilh chungchanga sorkar
inruahmanna that tawk lohzia leh hun khirhkhan tawk tura a inrin lohzia a lo
ziak ve mek thung a. Hun khirhkhan lo thleng hi a tha lam zawnga kan thlir
chuan sorkar emaw company emaw tan a theihna leh tlinna (efficiency) enna a ni
a. Harsatna chu sorkar emaw company emaw hun harsa dang lo thleng leh theiah
hma lam panna atana inzirna a ni a, tlin tak leh felfai taka harsatna a
hmachhawn theih chuan chu ram emaw company chu a ropui tihna a ni, a ti.
Jakarta Post
chuan an sorkar chuan theihtawp a chhuah a ni tih kan hria a. Amaherawhchu, tun
dinhmun maia kan harsatna chi hrang hrang – mipui ei leh in turte, nitin mamawh
te, invenna hmanrua (personal protective equipments) mamawh tawk ngaihtuah leh
harsatna dang sutkian bakah kan hma lama a hriselna leh vantlang nun a nghawng
turte kan ngaihtuah nghal vek tur a ni, a ti. Chumai bakah he Covid-19 hripui
hi a len tawhna ramah chuan vawi khat a thawh bakah a thawk nawn leh ngei ngei
nia sawi a nih avangin a vawi hnihna atan kan inruahman nghal tur a ni, a ti.
He hun harsa leh khirhkhan kan do dan tur ruahmanna fel hi kan mamawh a, sorkar
chu nawr kal (reactive) a ni tur a ni lova, kan sorkar hian ‘war room’ siamin
chu hmun atang chuan hun harsa leh khirhkhan lo thlena ruahmanna siam thiam bik
(risk management personnel) leh harsatna hmachhawntu tur ruangam (anticrisis
mechanism) siam a ngai a ni, a ti.
Harsatna hmachhawn dan kawng 7 (Seven steps to crisis management):
Management
zirmite chuan hetiang hian a mawlmang thei ang berin harsatna hmachhawn dan
kawng sarih an sawi thin. Mizoramah pawh kan hruaitute’n he ruahmanna hi an
hmang tangkai viau hle mai a. A kip a kawi erawh chuan zawm a harsa mai thei e.
Zawm hram ila
1. Plan a awm tur a ni: Eng nge kan
hmachhawn? Eng nge kan tum? A tihdan tur indawta ziakina tihhlawhtlin dan tur a
titu tur tur ruahman tur a ni. Harsatna tawh mek sutkian a nih hnua chet lak
leh zel dan tur (post-crisis) pawh ruahmanna a awm tur a ni.
2. Spokesperson neih tur: Hun khirhkhan
leh harsatna alo awmin mawhphurtute chungah mite mit a fu thin. Company emaw
sorkar emaw-in harsatna a tawh chu thu kalsual leh thu inchuh a awm loh nan
zavai aiawha mipui thupuangtu bik dah ngei ngei tur a ni.
3. Zepruk nei suh: Harsatna awm dan dik
tak chu zepruk a awm chuan a sawhkhawk a awm ngei ngei thin a. Langtlang takin
engkim tarlan a tha.
4. Thawktute inkungkaihna a tha tur a ni:
Mawhphurhna latu thawktute thil inhrilhfiah tawn that leh inkungkaih that hle a
ngai a. Thawktute berin engemaw hriatfuh loh leh hriat dikloh, duhdan in-an loh
a awm chuan a buai nuai thei. Thawktute zinga inhriatpawhna a that chuan hna a
kal chak thin.
5. Mipuite leh mamawh petute biakpawh tur:
Mipuite leh mamawh petute (suppliers) te biakpawh that a, an inkara harsatna
awm tur venpui kawngah hma lak hian harsatna nasa takin a tiziaawm thin.
6. Thu leh hla tharlam siam reng tur: Thil
thleng mek chanchin tha lam leh chhe lam pawh nise thu tharlam a khat tawkin
siam (update) reng tur a ni. Update a tlem chuan consumer emaw mipui ngaih a
tha-lo thin.
7. Social media hman tangkai tur: Mipui
inbiakpawhna tha ber leh thu thehdarhna remchang ber chu social media a nih
avangin hman tangkai em em tur.
India leh Mizoram lam hawi ila:
PM Narendra
Modi-a’n Covid-19 a hmachhawn dan hian khawvel fak a hlawh hle mai. WHO phei
chuan nasa takin an fak a ni. Huaisen taka hmalakna a nei ta nual mai. India
ram eibar leh sumpai dinhmun tlahniam mek kara a ding chungin national lockdown
a puang a. Mithiamte chuan a che tlai hret naa, a tifuh dawn niin an hria a.
Politiks-a amah beitu ber All India Congress Committee (AICC) pawhin an thlawp
thu an chhuah hial a ni.
Amah PM Modi hi
Gujarat Chief Minister a nih lai khan lirnghing rapthlak tak mai ‘Bhuj
earthquake’ an tih mai khan richter scale 7.7-a nain Gujarat a suasam a, mi
20000 vel an thi a, mi 15000 velin hliam an tuar a nih kha. CM Narendra Modi
chuan tha takin a chingfel a. Nunphung pangngai takah reilote chhungin Gujarat
a siam leh theih avangin khawvel pumah hriat a hlawh tanna a ni.
Mizoram-ah hian
kum 1966-a rambuai leh chumiin a nghawng kum tam tak Mizo mipui harsatna kha
Assam hnuaia kan awm lai a ni a. UT leh State kan nih hnu-ah tun hun Covid-19
hripui len ang ema hun khirh leh harsa hi kan la tawk lo awm e. Kan sorkar
hotute lu pawh a haiin a mangan thlak hle ang tih a hriat a. Rorel lai party
sorkar hotute leh sorkar official te chu a ruahman (manage) tu tih mipuiin kan
hria a. He hri lengah hian a tuartu chu sorkar leh mipuite kan nih avangin
“Victim crisis” a ni tih pawm ila. Sorkar hmingchhiatna tur venhim chu ‘crisis
management’ tum lian tak a ni tih hre bawk ila. A hmachhawn dan turah pawh a
hri tihdamna kan la neih miau loh avangin “crisis response strategy” mumal
hmang ila. Kan zavaia thatna tur a nih dawn phawt chuan communist ram ang
ziazangin “diminish crisis management strategy” pawh hmang hreh lo ila tih hi
ka rawtna a ni.
Tunhnai ni hnih
ni thum chhung leka kan thuneitute chet dan en hi chuan “crisis management” a
buai tlat mai. Hei hian a hrin tur chu sorkar lai mek MNF sorkar a timualpho
dawn a ni tih management lam zirna atang chuan a lang fiah ta kuar mai. “Crisis
Management” a fel chuan a tuartu company emaw ram a hming tha thin a.
Management a chhiat chuan a tuartu ni chungin tawrh lehzualna a thleng thin.
Engpawhnise, sorkar tan a la tlai lo – hei hi inralrinna dar “wake up call” a
ni tih hriain insiamtha vat teh se.
Tuna a lan chuan
:
1.
Health department thawktute an kal mawp mawp a.
2.
Dan leh hrai enkawlna lamah district tin DC te an mal
tlat deuh ngawk.
3.
National Lockdown inkaihhruaina kan zawm ve lo.
4.
Local task force te tihtur leh tihloh tur chin ruahman
mumal a awm lo.
5.
Police leh Para-Military Force te thuam thatna kawngah
hma lakna a awm ve lo.
6.
Coordination a mumal lo hle.
Engpawhnise, he
hun khirhkhan hmachhawnna kawnga hmalatu leh thawktute hnungah mipui kan ding
tlat a, in ruahmanna hi mipui himna a nih dawn phawt (tawrh deuh pawh lo ngai
mahse) chuan kan support tlat che u a ni tih hruaitute’n lo hre teh u.
Sources:
https://www.orfonline.org/expert-speak/chinas-preliminary-response-to-covid-19-63702/
https://www.thejakartapost.com/academia/2020/03/04/
https://www.inc.com/bruce-condit/7-critical-steps-to-crisis-management.html
https://blog.hubspot.com/service/crisis-management
https://www.who.int/emergencies/diseases/managing-epidemics-interactive.pdf
https://theprint.in/opinion/modis-cv-is-full-of-crisis-management-experience/